Uzlaştırma, ceza muhakemesinde şikayete bağlı suçlarda devletin cezalandırma yetkisini askıya alarak taraflara barışçıl bir çözüm yolu sunan alternatif bir kurumdur.
Ancak, uzlaştırma süreci usulüne uygun olarak yürütülmediğinde verilen mahkûmiyet kararları hukuken geçersiz hale gelebilmektedir.
Yargıtay’ın birçok kararında, usule aykırı şekilde yürütülen uzlaştırma sürecinin yargılamayı sakatladığı vurgulanmaktadır.
1. Uzlaştırma Sürecinin Hukuki Dayanağı
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 253. maddesi, uzlaştırma usulünü ayrıntılı biçimde düzenler.
Bu maddeye göre:
“Soruşturma konusu suçun uzlaşmaya tâbi olması ve kamu davası açılması için yeterli şüphenin bulunması hâlinde, dosya uzlaştırma bürosuna gönderilir. Büro tarafından görevlendirilen uzlaştırmacı, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunur.”
Bu hüküm gereğince, uzlaştırma teklifi yalnızca yetkili uzlaştırmacı tarafından yapılabilir ve taraflara uzlaşmanın sonuçları, hukuki etkileri ve kabul/red durumunun sonuçları açıklanmalıdır.
Aksi halde yapılan işlem “usulüne uygun uzlaştırma” sayılmaz.
2. Yargıtay’ın Görüşü
Yargıtay 18. Ceza Dairesi’nin 2020/7494 sayılı kararında, hakaret suçu yönünden usulüne uygun uzlaştırma yapılmadan verilen mahkûmiyet hükmü bozulmuştur.
Somut olayda, müştekinin kollukta “uzlaşmak istemediğini” beyan etmesi yeterli görülmüş; ancak uzlaştırma teklif formu imzalatılmamış ve uzlaşmanın mahiyeti açıklanmamıştır.
Yargıtay, bu durumu şu şekilde değerlendirmiştir:
“Katılan kolluk beyanında uzlaşmak istemediğini belirtmiş ise de, uzlaşma teklif formu imzalatılmayıp uzlaşmanın mahiyeti ve sonuçlarının da açıklanmadığı, soruşturma ve kovuşturma aşamalarında usule uygun uzlaştırma işlemi yapılmadığı anlaşılmıştır. 5271 sayılı CMK’nın 253. maddesinde öngörülen yönteme uygun biçimde sanık ve katılan arasında uzlaştırma işlemi yapılmadan mahkumiyet hükmü kurulması hukuka aykırıdır.”
Dolayısıyla, usule uygun uzlaştırma yapılmadan verilen kararlar hukuka aykırı sayılır ve bozma nedenidir.
3. Usulüne Uygun Uzlaştırmanın Şartları
Bir uzlaştırma işleminin hukuken geçerli sayılabilmesi için şu temel şartların yerine getirilmesi gerekir:
a) Yetkili Uzlaştırmacı Tarafından Yürütülmesi
Uzlaştırma teklifini yalnızca Cumhuriyet Başsavcılığı nezdinde görevli uzlaştırmacı yapabilir.
Savcı, kolluk veya mahkeme personelinin doğrudan teklif yapması usulsüzdür.
b) Taraflara Açıklamalı Bilgilendirme
Taraflara uzlaşmanın anlamı, kabul etmenin veya reddetmenin sonuçları yazılı ve sözlü olarak anlatılmalı; bu durum uzlaşma teklif formunda kayıt altına alınmalıdır.
c) Yazılı Teklif ve Tebligat Şartı
Telefon veya sözlü bildirim uzlaşma teklifine eşdeğer değildir.
Uzlaşma teklifi yazılı olmalı, taraflarca imzalanmalı veya 7201 sayılı Tebligat Kanunu uyarınca tebliğ edilmelidir.
d) Süreye Riayet
Uzlaştırmacı, dosyanın kendisine tevdiinden itibaren 30 gün içinde süreci tamamlamalı; gerekirse bürodan en fazla 20 gün ek süre almalıdır (CMK 253/12).
4. Usulsüz Uzlaştırmanın Sonuçları
Usule aykırı uzlaştırma işlemleri, hem sanığın hem mağdurun hak arama özgürlüğünü zedeler.
Yargıtay ve ilk derece mahkemeleri açısından bu durum şu sonuçları doğurur:
-
Mahkumiyet kararı bozulur.
Çünkü uzlaştırma, ceza davasının açılmaması veya düşmesi sonucunu doğurabilecek bir süreçtir. Bu imkân tanınmadan verilen ceza, adil yargılanma hakkını ihlal eder.
-
Yargılama yenilenebilir.
Taraflardan biri, usule aykırı işlem nedeniyle yeniden uzlaştırma yapılması talebiyle başvurabilir.
-
Dava zamanaşımı süresi durur.
Uzlaştırma sürecinin yeniden başlatılması zamanaşımı hesabında dikkate alınır (CMK 253/21).
5. Uygulamada Görülen Hatalar
-
Uzlaşma teklifinin kollukta alınan beyanla sınırlı tutulması.
-
Uzlaşma formunun taraflara imzalatılmaması.
-
Uzlaştırmacının uzlaşma teklifini doğrudan telefonla yapması.
-
Uzlaşmanın reddi veya kabulüne dair beyanın doğru kayda geçirilmemesi.
-
Uzlaştırmacı raporunun süre sınırı içinde düzenlenmemesi.
Bu hatalar, davanın hukuka aykırı sonuçlanmasına yol açar ve Yargıtay bozması ile sonuçlanır.
6. Hukuki Örnek Senaryo
Bir kişi, TCK 125 kapsamında hakaret suçundan şikayet edilir.
Kollukta “uzlaşmak istemiyorum” beyanı alınır, ancak resmi uzlaşma formu imzalatılmaz.
Savcılık, bu beyanı yeterli sayarak dava açar ve mahkeme ceza verir.
Yargıtay incelemesinde uzlaştırma sürecinin usule aykırı yürütüldüğü tespit edilirse, mahkumiyet kararı bozulur ve dosya uzlaştırma bürosuna gönderilir.
7. Savunma Açısından Önemi
Savunma avukatları, özellikle uzlaşma kapsamındaki suçlarda soruşturma evrakını dikkatle incelemelidir.
Eğer uzlaşma formu imzalanmamış, taraflara açıklama yapılmamış ya da teklif yanlış kişiye yöneltilmişse, mahkumiyet kararına itiraz edilerek bozma sağlanabilir.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
1. Kollukta “uzlaşmak istemiyorum” demek yeterli midir?
Hayır. Bu beyan geçerli değildir. Uzlaştırmacı tarafından resmi teklif formu imzalanmalı ve açıklama yapılmalıdır.
2. Uzlaştırma formu olmadan ceza verilebilir mi?
Hayır. Bu durumda mahkumiyet kararı hukuka aykırıdır ve Yargıtay bozması gerekir.
3. Telefonla uzlaşma teklifi geçerli midir?
Hayır. Yalnızca yazılı, imzalı veya açıklamalı tebligatla yapılan teklifler geçerlidir.
4. Uzlaştırmacı raporu geç gelirse ne olur?
Süre (30+20 gün) aşıldığında işlem geçersiz hale gelir, yeni uzlaştırma süreci başlatılabilir.
5. Uzlaştırma yapılmadan ceza verilirse ne yapılmalı?
Karara itiraz edilip, dosyanın CMK 253 gereğince uzlaştırma sürecine iade edilmesi talep edilmelidir.
Uzlaştırma Temel Eğitimi Başvuru Sayfası İçin Tıklayınız.
Uzlaştırma Yenileme Eğitimi Başvuru Sayfası İçin Tıklayınız.