Ceza muhakemesinde uzlaşma, yalnızca failin cezai sorumluluğunun bulunduğu durumlarda uygulanabilir.
Bu nedenle, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı, sağır ve dilsizlik gibi hallerde failin kusur yeteneği yoksa uzlaşma hükümleri uygulanamaz.
Uzlaşma, bir ceza sorumluluğuna alternatif kurumdur; güvenlik tedbirlerine alternatif değildir.
Bu nedenle, ceza verilemeyen ancak güvenlik tedbiri uygulanabilen kişiler hakkında uzlaşma prosedürüne gidilmesi hukuken mümkün değildir.
1. Uzlaşmanın Uygulanabilmesi İçin Gerekli Şartlar
Uzlaşma hükümlerinin uygulanabilmesi için üç temel şart aranır:
-
Fiilin soruşturulabilir veya kovuşturulabilir nitelikte olması,
-
Failin cezalandırılabilir olması, yani kusur yeteneğinin bulunması,
-
Uzlaşma teklifinin taraflara usulüne uygun yapılabilmesi.
Bu şartlardan herhangi biri eksikse uzlaşma prosedürü işletilemez.
2. Kusur Yeteneği Nedir?
Kusur yeteneği, failin işlediği fiilin anlam ve sonuçlarını kavrama ile iradesini yönlendirme gücüdür.
Kusur yeteneği bulunmayan bir kimseye ceza verilemeyeceği gibi bu kişi uzlaşma kapsamına da alınamaz.
Ceza sorumluluğu olmayan kişiler şunlardır:
-
Yaşı küçük olanlar (TCK m.31),
-
Sağır ve dilsizler (TCK m.33),
-
Akıl hastaları (TCK m.32).
3. Yaş Küçüklüğü Halinde Uzlaşma
Türk Ceza Kanunu’nun 31. maddesi uyarınca:
-
12 yaşını doldurmamış çocuklar ceza sorumluluğuna sahip değildir.
-
12–15 yaş arasındaki çocukların ceza sorumluluğu, fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılama kabiliyetine bağlıdır.
12 yaş altı çocuklar hakkında uzlaşma hükümleri uygulanamaz, çünkü fiilleri ceza sorumluluğu doğurmaz.
Ancak 12–15 yaş arası çocuklar, algılama yeteneği mevcutsa suça sürüklenen çocuk (SSÇ) olarak uzlaşma kapsamına girebilirler.
Bu durumda uzlaşma teklifinin kanuni temsilciye (anne, baba, vasi) yapılması gerekir.
4. Sağır ve Dilsizler Hakkında Uzlaşma
TCK m.33 uyarınca, sağır ve dilsizlerin ceza sorumluluğu yaşlarına göre belirlenir.
Ancak işitme ve konuşma yetisini kaybetmiş bireyin fiili anlaması ve yönlendirmesi mümkün değilse, kusur yeteneği bulunmadığından uzlaşma uygulanamaz.
Eğer sağır ve dilsiz kişi, akli melekeleri yerinde ve fiilin anlamını kavrayabiliyorsa uzlaşma teklifinde bulunulabilir.
Aksi halde uzlaşma işlemleri yapılması hukuka aykırıdır.
5. Akıl Hastalığı Halinde Uzlaşma
TCK m.32’ye göre:
“Akıl hastalığı nedeniyle işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamayan kişiye ceza verilmez.”
Bu durumda fail hakkında ceza verilmemesi gerekir; yalnızca güvenlik tedbiri uygulanabilir.
Dolayısıyla, akıl hastalığı bulunan kişiler hakkında uzlaşma hükümleri uygulanamaz.
Çünkü uzlaşma, ceza sorumluluğuna alternatif bir kurumdur, güvenlik tedbirine değil.
6. Yargıtay Kararı (8. Ceza Dairesi - 2019/12108 K.)
“Failin yaşının küçüklüğü, sağır ve dilsizlik, akıl hastalığı gibi nedenlerle kusur yeteneğinin bulunmadığı hâllerde faile ceza verilemez.
Uzlaşma güvenlik tedbirlerinin değil, ceza sorumluluğunun alternatifidir.
Bu nedenle bu kişilere karşı güvenlik tedbiri uygulanabilir ise de ceza verilemediğinden, uzlaşma hükümlerinin uygulanması mümkün değildir.”
Bu karar, uygulamada benzer tüm durumlarda emsal teşkil etmektedir.
7. Uygulamada Dikkat Edilmesi Gerekenler
Uzlaştırmacı veya savcılık:
-
Öncelikle failin ceza ehliyeti olup olmadığını araştırmalıdır.
-
Failin kusur yeteneği yoksa uzlaştırma dosyası açılmamalıdır.
-
Yanlışlıkla başlatılmışsa dosya usulden kapatılmalı ve gerekçesi tutanakla belirtilmelidir.
-
Ceza sorumluluğu bulunmayan kişiler için güvenlik tedbirleri uygulanabilir, ancak uzlaşma mümkün değildir.
8. Uygulamada Görülen Hatalar
-
Sağır ve dilsiz failler hakkında doğrudan uzlaştırma yapılması,
-
Akıl hastası olduğuna dair rapor olmasına rağmen dosyanın uzlaştırma bürosuna gönderilmesi,
-
Küçük yaşta çocuklar için kanuni temsilciye tebligat yapılmadan teklif yapılması.
Bu tür durumlarda yapılan uzlaşmalar hüküm doğurmaz ve mahkeme kararları bozulur.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
1. 12 yaşından küçük bir çocuk hakkında uzlaşma yapılabilir mi?
Hayır. Bu yaş grubundaki çocukların ceza sorumluluğu yoktur.
2. Akıl hastası bir faille uzlaşma sağlanırsa geçerli olur mu?
Hayır. Akıl hastalığı kusur yeteneğini kaldırdığı için uzlaşma hükümleri uygulanamaz.
3. Sağır ve dilsiz bir kişi uzlaşabilir mi?
Kısmen mümkündür. Eğer kişi fiilin anlam ve sonuçlarını kavrayabiliyorsa uzlaşma geçerli olabilir.
4. Kusur yeteneği olmayan failin dosyası ne olur?
Uzlaştırma yapılmadan dosya kapatılır ve gerekirse güvenlik tedbiri uygulanır.
5. Uzlaşma güvenlik tedbirine alternatif midir?
Hayır. Uzlaşma yalnızca ceza yaptırımına alternatif bir kurumdur.
Uzlaştırma Temel Eğitimi Başvuru Sayfası İçin Tıklayınız.
Uzlaştırma Yenileme Eğitimi Başvuru Sayfası İçin Tıklayınız.